Cố đô Huế không những được biết đến với các lăng tẩm cổ kính, các ngôi chùa hàng trăm năm, các ngôi làng đề thờ… mà nó còn biết đến với Điện Hòn Chén gắn liền với “Lễ hội Điện Hòn Chén” vô cùng nổi tiếng.
Điện Hòn Chén nằm trên núi Ngọc Trản, thuộc làng Ngọc Hồ, xã Hương Hồ, huyện Hương Trà. Đây là nơi mà người Chăm thờ nữ thần Pô Nagar, sau đó người Việt theo Thiên Tiên Thánh Giáo tiếp tục thờ bà dưới xưng Thiên Y A Na Thánh Mẫu. Chính vì vậy, người dân quen gọi là “điện thờ Thánh Mẫu”. Thiên Y A Na Thánh Mẫu, nguyên xưa là nữ thần của người Chăm có tên là Pô Yang Inô Nagar, gọi tắt là Pô Nagar, tức Thần Mẹ Xứ Sở, mà theo truyền thuyết Chăm là Thần đã sáng tạo ra đất đai, cây cối, rừng gỗ quý, lúa, bắp,… và dạy dân cách trồng trọt.
Hàng năm cứ mỗi độ vào dịp “xuân tế” và “thu tế” thì người dân thập phương lại tấp nập tìm về Điện Hòn Chén (hay Điện Huệ Nam) để trẩy hội: Lễ vía húy nhật Đức Vân Hương Thánh Mẫu vào ngày mùng 2-3 tháng 3 âm lịch và lễ thu tế vào hai ngày tốt trong thượng tuần tháng 7 âm lịch, dân gian quen gọi là “Tháng Bảy vía Cha, tháng Ba vía Mẹ”. Lễ hội này thu hút hàng nghìn tín đồ và du khách đến chiêm bái và thực hiện các nghi lễ hầu đồng, tạo nên những nét đặc sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu và chư vị ở Huế.
Vào thời điểm lễ hội diễn ra, hàng trăm chiếc thuyền rồng và hàng ngàn du khách đến đây tham quan và cúng kính từ rất sớm, người dân địa phương họ mang lễ vật, hoa quả đến đây từ 3-4 giờ sáng, đến 5 giờ sáng là bắt đầu làm lễ ngày đầu tiên. Họ tập trung tại bến thuyền Tòa Khâm (Sông Hương) để có thể được tham gia lễ hội náo nhiệt như vậy. Cho nên du khách và người dân có thể nắm bắt giờ mà đến đây cúng kiến, cầu xin phước lành. Ý nghĩa đặc thù mang đậm tính chất tâm linh thần bí, ai bước chân đến đây cũng đều có một cảm giác lạ thường.
Điều ấn tượng nhất của lễ hội là đám rước Thánh Mẫu, được cử hành trên những chiếc “bằng” với đông đảo thiện nam tín nữ trong trang phục khăn chầu, áo ngự lộng lẫy, muôn màu, muôn vẻ trông như những ông hoàng, bà chúa đời Nguyễn. Đám rước đem theo bàn thờ Thánh cùng long kiệu Thánh Mẫu do các trinh nữ ăn mặc sặc sỡ khiêng, còn các bà, người mang bình hương, ống trầu, bình trà, hòm đựng đồ trang sức, kẻ mang cờ, biển, tàn, lọng, gối, quạt… Các thanh niên thì vác các đồ lễ bộ, bát bửu và các tự khí khác. Ðám rước đầy màu sắc rực rỡ, không khí trang nghiêm.
Tiếp đó là lễ tế Túc Yết, hát thờ, lên đồng hầu bóng diễn ra suốt cả đêm. Sáng hôm sau là ngày đại tế tại đình, buổi chiều các kiệu rước lại long trọng trở về Điện Hòn Chén. Kết thúc hội có lễ phóng sinh và thả đèn.
Nhờ những đặc sắc và ý nghĩa mang lại, Lễ hội Điện Hòn Chén còn được xem như một “Festival về văn hóa dân gian trên sông Hương”, thu hút hàng trăm chiếc thuyền ngược dòng Hương với đông đảo du khách đến từ nhiều tỉnh, thành trên cả nước tìm đến để cúng bái và cầu xin bình an, tiền tài, sức khỏe gia đình… Đồng thời, lễ hội truyền thống này đã đưa mọi người đến gần nhau hơn, góp phần làm cho văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc./.